อนามัยการเจริญพันธุ์ (Reproductive health) หมายถึง “ภาวะสุขภาพด้านเพศและการเจริญพันธุ์” การที่ผู้หญิงจะให้กำเนิดบุตรได้อย่างอุ่นใจจำเป็นต้องมีเพศสัมพันธ์ที่ปลอดภัยและให้ความพึงพอใจ พร้อมทั้งสภาพแวดล้อมที่สามารถคลอดบุตรได้อย่างปลอดภัย นอกจากนี้ผู้หญิงจะต้องมีอิสระในการวางแผนชีวิตของตนและตัดสินใจว่าต้องการมีบุตรหรือไม่ หากต้องการมีบุตรจะมีเมื่อไรและมีกี่คน จึงมีสิ่งที่เรียกว่า “Reproductive health and rights” เพื่อการนี้ ซึ่ง “Rights” หมายถึง “สิทธิ” กล่าวคือ คำว่า “อนามัยการเจริญพันธุ์” นอกจากจะหมายถึง “ภาวะสุขภาพ” ด้านเพศและการเจริญพันธุ์แล้ว ยังครอบคลุมถึง “สิทธิ” อีกด้วย อีกทั้งยังหมายถึงสุขภาพตลอดชีวิตของผู้หญิงซึ่งไม่จำกัดเฉพาะวัยเจริญพันธุ์เท่านั้น และยังครอบคลุมถึงภาวะสุขภาพด้านเพศและการเจริญพันธุ์ บทบาท ตลอดจนความรับผิดชอบของผู้ชายอีกด้วย
มีผู้คนจำนวนไม่น้อยที่ต้องตั้งครรภ์โดยไม่พึงประสงค์อันเนื่องมาจากตนเองและคู่เพศสัมพันธ์ขาดความรู้ที่ถูกต้องเกี่ยวกับเพศสัมพันธ์ การคุมกำเนิด การตั้งครรภ์ และการคลอดบุตร
ในปี 2018 มีการทำแท้งจำนวน 161,741 ราย แม้จะมีแนวโน้มว่ามีจำนวนลดลงแต่นับเป็น 6.4 รายต่อประชากร 1,000 คน การหลีกเลี่ยงการตั้งครรภ์โดยไม่พึงประสงค์เป็นสิ่งสำคัญเป็นอย่างยิ่งสำหรับอนามัยการเจริญพันธุ์เช่นเดียวกัน ดังนั้น จึงจำเป็นต้องมีการจัดการให้ทุกคนสามารถรับข้อมูลหรือบริการเกี่ยวกับวิธีคุมกำเนิดที่ปลอดภัย มีประสิทธิภาพ พร้อมทั้งมีราคาถูกและใช้งานง่าย

 

การคุมกำเนิดที่จำเป็นสำหรับการปกป้องร่างกายและชีวิตของผู้หญิง

วิธีการคุมกำเนิดมีหลายวิธี เช่น วิธีที่ผู้หญิงเป็นผู้ใช้ วิธีที่ผู้ชายเป็นผู้ใช้ วิธีที่ให้ผลลัพธ์ในการป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ควบคู่ไปด้วย เป็นต้น ควรทำความเข้าใจลักษณะเฉพาะของแต่ละวิธี และเลือกใช้วิธีที่ให้ผลในการคุมกำเนิดสูงตลอดจนเหมาะสมกับร่างกายและรูปแบบการใช้ชีวิตของตน

ยาคุมฮอร์โมนต่ำ (ยาคุมกำเนิดแบบใช้รับประทาน, OC)

ยาสำหรับรับประทานที่มีตัวยาเป็นฮอร์โมนเพศหญิง 2 ชนิด (ฮอร์โมนเอสโตรเจนและโปรเจสติน) มีผลช่วยยับยั้งการตกไข่ และป้องกันไม่ให้ไข่ที่ได้รับการปฏิสนธิฝังตัวในผนังมดลูก และยังมีผลช่วยให้อสุจิเข้าสู่ภายในมดลูกได้ยากขึ้น เป็นวิธีคุมกำเนิดที่ผู้หญิงเป็นผู้รับประทานยา หากรับประทานยาตามปริมาณและระยะเวลาที่กำหนดจะได้ผลในการคุมกำเนิดสูง ทั้งยังช่วยบรรเทาอาการประจำเดือนผิดปกติหรืออาการปวดประจำเดือนอีกด้วย แต่ผู้ที่สูบบุหรี่อาจไม่สามารถรับประทานยานี้ได้

ห่วงอนามัยแบบมีฮอร์โมน (IUS ระบบคุมกำเนิดภายในมดลูก)

ฮอร์โมนโปรเจสตินซึ่งเป็นฮอร์โมนเพศหญิงจะถูกปล่อยออกมาจากห่วงทำจากพลาสติกที่ติดตั้งในมดลูก ช่วยให้ไข่ที่ได้รับการปฏิสนธิฝังตัวในผนังมดลูกได้ยากขึ้น แพทย์จะเป็นผู้ใส่และถอดอุปกรณ์นี้ในสถานพยาบาล เมื่อใส่อุปกรณ์นี้แล้วจะมีผลในการคุมกำเนิดสูงสุด 5 ปี ในระยะเวลาหลายเดือนหลังจากใส่ห่วงอนามัย จะมีเลือดออกซึ่งไม่ใช่ประจำเดือน แต่เมื่อเวลาผ่านไปจะมีผลช่วยลดปริมาณเลือดประจำเดือน และบรรเทาอาการปวดประจำเดือน อาจมีบางกรณีที่อุปกรณ์หลุดออกมานอกร่างกายได้เอง วิธีนี้เป็นวิธีคุมกำเนิดที่เหมาะสำหรับผู้ที่เคยคลอดบุตรมาก่อน

ห่วงอนามัย (UD ห่วงคุมกำเนิดภายในมดลูก)

ห่วงทำจากพลาสติกที่ติดตั้งในมดลูกจะช่วยป้องกันการปฏิสนธิและการฝังตัวในผนังมดลูกได้ยากขึ้น มีชนิดที่ปล่อยไอออนทองแดงซึ่งให้ผลในการคุมกำเนิดสูงด้วย แพทย์จะเป็นผู้ใส่และถอดอุปกรณ์นี้ในสถานพยาบาล เมื่อใส่อุปกรณ์นี้แล้วจะมีผลในการคุมกำเนิดประมาณ 2-5 ปี อาจมีบางกรณีที่อุปกรณ์หลุดออกมานอกร่างกายได้เอง วิธีนี้เป็นวิธีคุมกำเนิดที่เหมาะสำหรับผู้ที่เคยคลอดบุตรมาก่อน

ถุงยางอนามัย

เป็นถุงยางบาง ๆ สำหรับใส่ครอบอวัยวะเพศชายเพื่อป้องกันการหลั่งอสุจิเข้าไปในช่องคลอด สิ่งสำคัญคือควรเลือกขนาดที่พอดีและใส่ตั้งแต่แรก ถุงยางอนามัยมีราคาถูก หาซื้อง่าย และยังช่วยป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อีกด้วย ทั้งนี้ ต้องได้รับความร่วมมือในการคุมกำเนิดจากฝ่ายชาย

การนับระยะปลอดภัย

วิธีวัดอุณหภูมิร่างกายทุกเช้าเพื่อคาดคะเนระยะตกไข่และหลีกเลี่ยงการมีเพศสัมพันธ์ในระยะดังกล่าว
วิธีคุมกำเนิดนี้มีข้อดีอยู่ที่จะได้รับรู้วงจรประจำเดือนของตน แต่อุณหภูมิร่างกายอาจเปลี่ยนแปลงไปตามสภาพร่างกาย เช่น เวลาเป็นหวัด ฯลฯ จึงอาจคาดคะเนระยะตกไข่ได้ยาก ทำให้มีความเสี่ยงสูงในการคุมกำเนิดผิดพลาด

การผ่าตัดคุมกําเนิด

วิธีคุมกำเนิดโดยการผ่าตัดที่สถานพยาบาล สำหรับผู้หญิงจะใช้ด้ายผูก (หรือตัด) ท่อนำไข่ สำหรับผู้ชายจะผูก (หรือตัด) ท่อนำอสุจิ เพื่อมิให้ไข่หรืออสุจิผ่านทางท่อได้อีก การผ่าตัดจะมีผลต่อร่างกายและหลังจากที่ผ่าตัดแล้วจะตั้งครรภ์ยาก สำหรับผู้หญิงจะมีความเสี่ยงต่อการตั้งครรภ์นอกมดลูกสูงขึ้น

สรุปวิธีการคุมกำเนิด